"Azerbaycan Halk Türküleri ve Azerbaycan'da Yaşayan Azınlıkların Türküleri"`. Bakü, 2011

Günümüz şartlarında halkın geleneksel manevi kültürü, ulusal kendini tanımlama aracı olarak, insanın uyumlu bir şekilde gelişmesi ve eğitimi için hayat verici bir zemin rolu oynamaktadır. Bu bakımdan manevi kültürün korunması, canlandırılması, zenginleştirilmesi ve kavranması son derece önemlidir. Bugün itibariyle dünya sosyal yaşamında gerçekleşmekte olan evrenselleşme ve bütünleşme süreci, insanların kendi tarihi-kültürel köklerinden koparak adeta kendilerini "kaybetmelerine" sebep olmaktadır.

Evrenselleşme veya aksi evrenselleşme meselelerinin mahiyetini detaylı bir şekilde incelemeden de içinde bulunduğumuz uygarlığın düzenli bir şekilde gelişmesinin ancak kültürel çeşitliliğin korunacağı bir ortamda mümkün olacağını söyleyebiliriz.

Coğrafi bakımdan Avrupa ile Asya sınırında bulunan çağdaş demokratik Azerbaycan, tarihen Ahemenid-Sasani-Selçuk, Roma-Bizans, İskit-Hazar, Türk-Oğuz gibi çeşitli uygarlıklar kavşağında yer almıştır. Maddi ve manevi servet olarak kültürel katmanlaşmanın tüm mozaikliği ve renkarenkliği zemininde Azerbaycan'ın filizlenme fenomeni, klasik şiirin de bir öğesi olduğu sanatsal yaratıcılığın çeşitli dallarında benzersiz değerler yaratan Azerbaycan halkının etnojenezinde de önemli bir unsurdur.

Azerbaycan halkının tarihini izlersek nüfusun %90'ını oluşturan Azeriler dışında etnosun oluşumunda yüzyıllar boyunca Türk dillerinin Altay dil ailesine bağlı Azeri, Tatar ve Ahıska Türkleri; Hind Avrupa dil ailesine bağlı Tat, Talış, Dağ Yahudileri, Kürt; Kafkasya dil ailesine bağlı Udin, Lezgi, Avar, Sahur, Buzug, İngiloy, Grız, Hınalık; Slav dil ailesine bağlı Rus, Molokan, Ukraynalı vb. gibi çeşitli azınlıkların, etnik ve milli grupların katılımının söz konusu olduğunu görebiliriz.

Çağdaş Azerbaycan çok uluslu bir devlettir. Ülke yönetiminin yürüttüğü dengeli politikanın en önemli hedeflerinden biri dil, halk sanatları, maddi kültür eserleri, gelenek ve görenek, ahlak ve geleneksel eğitim sistemi gibi unsurların yer aldığı devletin kültürel genefondunu belirleyen çok uluslu yapısının korunmasıdır.

Azerbaycan'da "etnik rönesasns", Azerbaycan Cumhurbaşkanı, Umummilli Lider Haydar Aliyev'in 1993 yılında imzaladığı Kararname ile gündeme geldi. Kararnamede azınlıklara tanınan eğitim, basın yayın, merkez radyo ve televizyonda özel programlar yayınlama, adalet ve dayanaşma, tolerantlık ve doğruluk hakları net bir şekilde belirtilmiştir. Kararnamenin başarılı bir şekilde yerine getirilmesi sayesinde çağımız Azerbaycan vatandaşının bugünkü bilinci, üç unsurun birliğinden; kendi milli köküne bağlılık hakkı (Azeri, Tatar, Talış, Rus vb.), öz dil ve halkının tarihine sevgi ve saygı, milli dil ve tarihini öğrenme çabaları; çok uluslu Azerbaycan toplumuna ait olma hakkı ve dolayısıyla dünya toplumuna ait olma hakkı; ve yalnızca kendi halkı ve çok uluslu ülkesinin kaderinden dolayı değil, dünyanın kaderinden dolayı sorumluluk hakkından oluşmaktadır. Hiç şüphesiz, etnik kültürünü koruyup geliştirme sorunu ile karşılaşmayan bir halkın mevcutluğu düşünülemez.

Ortak hedef, bilindiği gibi birleştirici bir özelliğe sahiptir. Bizim başlıca görevimiz, yeni bilgiler öğrenme, ulus ve ulusun kültürnü yaşatma, önceki kuşaklar tarafından biriktirilen bilgilerin gelecek kuşaklar için korunmasını sağlamaktır. Azerbaycan'da yaşayan halkların çok çeşitli ve renkarenk halk müziği, zengin manevi miras olup kökleri, yüzyıl ve binyıllara dayanmaktadır.

Azerbaycan'da büyük Üzeyir Hacıbeyov tarafından temeli atılan halk müziği, bir bilim dalı olarak ilkel halk müziği örneklerini öğrenme alanında büyük deneyime sahiptir. Ancak ülkemizde yaşayan çeşitli halkların halk müziği örneklerinin aktif ve amaca yönelik bir şekilde derlenmesi, öğrenilmesi ve geniş şekilde propagandasına son yıllarda başlanılmıştır.

"Azerbaycan Halk Türküleri ve Azerbaycan'da Yaşayan Azınlıkların Türküleri" kitabı, Bakü Ü.Hacıbeyov Musiki Akademisi profesör ve öğretmenleri ile Prof.Dr. Tariyel Memmedov başkanlığında "Müzik Dünyası" dergisi yaratıcı ekibi tarafından ülkemizde yaşayan çeşitli azınlıkların halk müziği örneklerinin banda alınması ve propagandasının yapılması, sistemleştirilmesi ve derlenmesi amacıyla yurdun değişik bölgelerinde seyyar ortamda yapılan çalışmaların bir ürünüdür.

Toplumun büyük çoğunluğunu Azeri kökenli nüfusun oluşturmasına rağmen, ülkemizde 30'dan fazla halk ve etnik grup temsilcileri yaşamaktadır. Sunduğumuz projede onlar birkaç etnos timsalinde (toplam 16) tanıtılmaktadır. Parlak ve karakteristik halk müziği melodilerinin yer aldığı koleksiyon, günümüzde Azerbaycan'da yaşayan etnik halk müziği türlerinin renkarenkliğini yeterince yansıtmaktadır.

Çeşitli bölgelere bağlı köylerde toplu halde yaşayan halkların tören, takvim, emek, sofrada söylenen türküler gibi halk müziği örneklerine büyük önem verilmiştir. Bunun yanı sıra geleneksel halk müziğinin modern şehir ortamında yaşatılması ve yenilenmesi hususlarına da dikkat edilmiştir.

Genel olarak şunları belirtelim; projemiz, Azerbaycan halk müziğinin benzersiz örneklerinin derlenmesi, korunması ve elektronik iletişimin multimedya araçlarının yardımıyla gelecek kuşaklara aktarılmasıyla ilgili günümüz sivil, çevre eğitimi, sosyal eğitim, kültürel eğitim, tarihi ve etnografik ve bilimsel meselelerin çözümüne yöneliktir.

Önerilen elektronik baskı;

- Azerbaycan'ın geleneksel müzik kültürü altyapısı hakkında bilgileri genişletir,

- Dünyanın çeşitli ülkelerinde yaşayan insanların Azerbaycan etnik müzik manzarası hakkında ortak görüşünü biçimlendirir,

- Aydın ve öğrencilere genel kültür ve kendi kendini yetiştirme konularında yardımcı olur,

- Azerbaycan geleneksel müziğini belge şeklinde tespit eder,

- Yerli halk ve turistlerin doğal ve kültürel değerleri koruma kaygılarını arttırır,

- Geleneksel müzik kültürünü, bu kültürün yaşadığı bölgelerde korur, çevre turizminin yönetim ve denetim usul ve teknolojilerini geliştirir,

- Azerbaycan halkının ezeli geleneksel müzik kültürüne ilişkin telif hakkını tespit eder. Proje, insan haklarına dair uluslararası yasal araçlar ve milli azınlıkların korunması hakkında çerçeve anlaşmasınca yönlendirilir; UNESCO 32.toplantısında (2003 yılı) kabul edilen uluslararası anlaşma şartlarında yer alan kültürel çeşitliliğin ve istikrarlı gelişme garantisinin biriktirici faktörü olarak maddi olmayan kültürel mirasın önemini dikkate alır; Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü (DFMÖ), 1998 yılından başlayarak fikri mülkiyet alanında yeni bir yön-geleneksel bilgilerin korunması meselesini gündeme getirdiğini dikkate alır; Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasası, Azerbaycan Cumhuriyeti "Telif ve Hakları ve İlgili Haklar" ve "Halkbilim Örneklerinin Korunması" Kanununu kabul eder.

Azerbaycan milli müzik kültürüne dair elektronik baskının hazırlanması ve yayınlanması çalışmalarına Azerbaycan Cumhuriyeti Eğitim Bakanlığı, Bakü Ü.Hacıbeyov Müzik Akademisi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Şehir ve Bölge Şubeleri, Azerbaycan'da Yaşayan Azınlıklar Birliği, "Musiki Dünyası" bilimsel eğitim, eleştirisel gazetecilik ve kültür-eğitim dergisi yaratıcı ekibi katkıda bulunmuşlardır.

Projeye verdikleri destekten dolayı her kese, öncelikle halk müziği örneklerini koruyanlara, Azerbaycan geleneksel folklor kültürü taşıyıcılarına, ayrıca ülkemizin şehir, bölge ve köylerinde yaşayan insanlarımıza içten saygı ve şükranlarımızı sunarız.

Prof.Dr. Tariyel Memmedov
Azerbaycan Emektar Sanat Adamı,
Güzel Sanatlar Doktoru